Senin, 27 Juli 2015

Lambat Mambanam Kapas

Mun dipikirakan, “lambat mambanam kapas” asa mustahil. Mun dicucul lawan api, kapas lakas tabanam. Mun kapas bantal wan tilam tabanam, bisa kasalukutan. Tagal, paribasa Banjar bamantik, batabi, baparnum, basa barinda.
 
“Lambat mambanam kapas” paribasa Banjar sagan urang nang, biar tuhuk bakawan, samuak saliur, sarantang saruntung, salapik sakaguringan, bisa tahual. Mun handak tahual, satumat gin kawan bisa jadi musuh, “lambat mambanam kapas”.
 
Takisah, Aluh Kaciput. Imbah manyimpuni warung, inya baharaguan di rumah. Gawian di rumah bilang kada kasudahannya. Anaknya balum bulik sakulah. Lakinya, Utuh Tipang, manggalau iwak di parit nang pandit. Musim kamarau rami bagalau.

Imbah tuntung baharaguan, Aluh Kaciput kaganangan rahat di warung, wayah Utuh Kabuau bakancangan lawan Utuh Luhau. Asing-asingnya malawanakan calun hubnur pilihannya. Ujar Utuh Kabuau, calun hubnur pilihannya pambaiknya. Utuh Luhau, nang mamilih calun hubnur lain, baucap damintu jua. Asing-asingnya mawada.

Utuh Kabuau bakancangan lawan Utuh Luhau. Basarikan. Parak batamparan. Urang bajauhan. Manggatar lintuhut Aluh Kaciput. Rahat papanasannya, Utuh Kaminting mancabut parang bungkul, bakuciak: “Ampih bahualan! Baranai samunyaan!”

Wayah lakinya datang mambawa iwak haruan, sapat wan papuyu kulihan bagalau, Aluh Kaciput bakisah. Di higa rumah, Utuh Tipang manggisik batis wan awak nang licak. Sambil bakubui, inya baucap: 
“Iya am, Umanya ai. Damintu pang sudah. Makanya am, padahi anak kita: apik-apik mambawa diri. Dijaga pamandiran. Jangan adu asah. Banganga dahulu, hanyar baucap. Urang kita balum hingkat balain pandapat, mahargai pandapat wan pilihan nang lain. Mun kurang-kurang, bisa bakalahi. Lambat mambanam kapas...” (ysas)

(“Habar Banua”, TVRI Kalimantan Selatan, Banjarmasin. Siaran Salasa, 28.07.2015, Pukul 5 kamarian.)

Sumber:
https://www.facebook.com/y.s.agus.suseno/posts/805554932897352?comment_id=805579532894892&offset=0&total_comments=2&notif_t=feed_comment_reply

Takaji Habar

Paribasa Banjar sagan urang nang maasi habar nang balum tantu bujur, ngarannya “takaji habar”. “Basa laut”-nya, “termakan isu”. Urang nang “takaji habar”, nang kada tahu bujur-kadanya, bisa tasimbaya.

Bujur jaman sasain maju, urang sapalih magun haja bapikir “handap pada balikat”. Nang mandangar habar, bahabar lawan nang lain. Habar baik wan habar buruk bisa bakurang, bisa batambah, “nang sakilan jadi sadapa, sadapa jadi sahasta”.

Takisah, Aluh Ancung. Utuh Tipang wan Aluh Kaciput bingung, napa mun saban kalian mudik ka rumah wayah parai sakulah anaknya Aluh Ancung taungut tarus. Tumatan halui, Aluh Ancung katuju badundang, pananawa, pangurihingan, bagaya lawan ading, sapupu wan kamanakannya. Marga katuju badundang, sambil sakulah inya umpat pawadahan musik panting. Bahanu inya disaru urang badundang di kampung subarang.

Kada purun maniring anaknya nang mandam kapiu, Aluh Kaciput manakuni. Aluh Ancung manangis, maragap, mangisahakan hatinya nang marista: “Kaka Utuh Halui talanjur purun, kada sayang lagi lawan ulun. Talu tahun kami bagandakan, matan kadada gawian, sampai wayah ini inya nyaman bagawi di banua urang. Di-SMS, di-BBM, ditalipun, kada manyahuti. Napa salah ulun...?”
Di ambin rumah, Aluh Kaciput mambisai anaknya: “Inya manangati ikam badundangkah, Nak?”
“Kada tahu jua. Wayah ulun takuni, inya bapadah kada. Wayah sakitnya ka ulun, imbah nyaman kada tatahu. Mambuang banar....”

“Mun kada bajuduh lawan inya, ikam musti basyukur, Nak ai. Artinya, inya kada baik diambil laki. Kada kawa diasi. Ujar paribasa, ‘baik manyasal di hulu riam pada sudah taka hilir riam’. Saku inya kada katuju ikam bakawan lakian, bubuhan pamantingan, tagal bakulim. Sangkanya ikam kijil. Saku inya sudah baisi gandak, dihabui urang, tamakan pandiran nang kada-kada, atawa takaji habar...” (ysas)

(“Habar Banua”, TVRI Kalimantan Selatan, Banjarmasin. Siaran Jumahat, 24.07.2015, Pukul 5 kamarian.)

Sumber:
https://www.facebook.com/y.s.agus.suseno/posts/803515099768002?comment_id=803631043089741&ref=notif&notif_t=feed_comment_reply

Rasa Di Hujung Ilat

Rahatan bacangkurah, basurah, barucau atawa bapandir, bahanu urang Banjar baucap, “asa di hujung ilat”. Ada nang handak dipadahakan, tagal kalumpanan. Parak tasambat, tagal kada ingat.
Di warung Aluh Kaciput, Pambakal Utuh Tipang takumpul lawan kakawalan, basurah pamilihan hubnur, bupati wan walikota di banua Banjar, Kalimantan Selatan, tutup tahun kaina.

“Buhanmu adalah sudah baisi calun sagan dipilih?” ujar Pambakal Utuh Tipang.
“Balum wayahnya, Pambakal ai,” sahut Utuh Mantri sambil manyulum wadai balungan hayam. “Calunnya balum ditantuakan. Urang hanyar basiap.”
“Bujur haja, tagal nang bacalun sudah banyak maarai gambar, minta pilih.”
“Adalah calun nang mambari duit, Pambakal?” ujar Utuh Maklar, cagat talinga.
“Adalah binian banua nang bacalun?” ujar Aluh Kaciput jua sambil maulah satrup.
“Saku kadada, Aluh Kaciput ai. Binian banua saku wani bakalahi haja, kaya Ratu Zaleha wan Aluh Idut jaman Walanda bahari. Ikam tu aur duit haja nang dipikirakan, anu ai,” ujar Pambakal Utuh Tipang.

“Amun kada jadi baras, baik paraya, Pambakal ai,” Utuh Maklar mangancang. ”Baik bacari, mamaklar panumpang di taksian. Amun tapilih, inya jua kaina nang lima tahun nyaman. Amun tapilih pulang, sapuluh tahun. Duduk, tanda tangan, duit datang saurang. Wahini amun handak tapilih, tagal indah kaluar duit, awam.”

“Nah, hikamam,” Pambakal Utuh Tipang batapak dahi. “Amun damintu, pacangan daur. Amun tapilih, saku tanah banyu banua dijualnya sagan mambulikakan mudal. Amun handak jua, ikam dapati haja calun... Ah, siapa ngarannya... Asa di hujung ilat...” (ysas)

(“Habar Banua”, TVRI Kalimantan Selatan, Banjarmasin. Siaran Jumahat, 01.05.2015, Pukul 5 kamarian.)

Sumber:
 https://www.facebook.com/y.s.agus.suseno/posts/760056760780503?comment_id=760201947432651&offset=0&total_comments=6&ref=notif&notif_t=feed_comment_reply

Waluh Bajarang

Paribasa Banjar banyak maambil ngaran tanaman, buah wan satua nang ada di banua Banjar, Kalimantan Selatan. Ngaran tanaman, buah wan satua nang di hulu wan kuala bisa lain-lain sambatannya.

Parigal urang Nusantara saku sama haja: rahatan muar, garigitan wan sangkal, katuju manyumpah. Urang Betawi manyambat “busyet”, urang Sunda “kehet”, urang Banjar damintu jua. Urang Banjar nang tahu di adat wan tahu di basa kada manyambat “bungul” wan “tambuk”, tagal “binuhung karing”; “kada pintar”, atawa “waluh bajarang”.

Buah “waluh” nang “bajarang” rasanya hambar, ganyau, kada nyaman. Rahatan sarik, muar wan sangkal lawan urang, bahanu urang Banjar manyambat “waluh bajarang”. Amun disambat “bungul” atawa “tambuk”, urang bisa sarik -- amun “binuhung karing”, “kada pintar”, atawa “waluh bajarang”, urang kada pati sarik.
 
Imbah bagawi, bahanu Utuh Tipang ka warung Aluh Kaciput. Di banua Banjar, warung kada sahibar sagan barucau, tagal wadah bacangkurah, bacucuk buku, bamujakarah, mamandirakan usaha; mamandirakan haraga minyak, iwak, baras, rarampah, wan sarabanya.

“Mambari maras nasip Adriansyah, Julak ai,” ujar Aluh Kaciput lawan Utuh Tipang nang bahunjur batis di bangku panjang, bahindapang ka tihang. “Imbah ditangkap KPK, kada jadiam sidin bacalun hubnur. Ujar maruaiku nang bagana di Pelaihari, rahat jadi Bupati Tala sidin baik haja lawan warga. Dimapa nasipnya kaina?”

“Cah... Damintu pang manusia. Kita kada tahu pahatiannya. Wayah handak, samunyaan pupura baik, bajanji maanduh-anduh, maarai gambar muha bapuluh-puluh. Maka ayatnya sama haja, kakaitu jua. Saku tukang ulahnya bubuhan pambalantikan, sahibar bacari hujungan, kada tahu adat budaya. Samunyaan mambawa ngaran banua wan agama. Handak bagawi sagan kamaslahatan warga, ujar. Lillahi ta’alla, ujar. Amun sudah tapilih, tahuam pulang. Saku waluh bajarang...” (ysas)

(“Habar Banua”, TVRI Kalimantan Selatan, Banjarmasin. Siaran Jumahat, 17.04.2015, Pukul 5 kamarian.)

Sumber:
https://www.facebook.com/y.s.agus.suseno/posts/752710144848498?comment_id=753522374767275&ref=notif&notif_t=feed_comment_reply

Kada Kaya Paku, Lantak Di Papan

“Paku nang lantak di papan”, pakunya pisit tapatak, tapajal, di papan. Dikuit atawa disungkal bahimat, kada tacabut. Kabalikannya: amun “kada kaya paku, lantak di papan”, pakunya nyaman haja dicabut. Imbah dicabut lawan tukul atawa tang, tapacul am pakunya.

“Kada kaya paku, lantak di papan”, artinya janji, akad, nang bisa diubah. Pariannya, barang nang sudah ditukar, hingkat dihurupakan. Anak nang handak mahajiakan kawitan; mustinya tahun ini; duitnya balum mayu, paksa tahun dudi. Kada “tatak batang”, kada “haraga mati”, hingkat diubah lagi, sagan kamaslahatan sabarataan.

Takisah, Utuh Tipang. Imbah minta pitua Angahnya, inya kaganangan lawan Aluh Kaciput. Inya kada kahandakan babini, kada rusak banar lawan Aluh Kaciput, tagal indah “mambuang taruh”. Ujar paniniannya, “sakali manimbai lunta, amun takait haram kada manajuni”. Amun niat baik, dalas bapangsar dada, kahandak kabul haja.

Imbah malamnya sumbahyang tahajud wan istiharah, baisukan Utuh Tipang sujud, mancium batis kawitan, minta maap, minta ampun, minta rida. Inya minta kawitannya basasuluh -- amun kawa, langsung badatang -- ka wadah kawitan Aluh Kaciput. Imbah takajut satumat, kawitannya akur haja. Inya manalipun Aluh Kaciput, mamadahakan pasan kulawarganya handak bailang ka rumah, malam Ahad dihadap.

Malam Ahad, imbah Isya, Utuh Tipang, kawitan, Julak, Angah, Acil, Gulu wan mamarinanya, ka rumah Aluh Kaciput. Di palataran wan dalam rumah, banyak urang takumpulan. Imbah basalaman, dudukan, bamula pamandiran. Aluh Kaciput kadada. Saku di kamarnya. Kawitannya ada, tagal nang jadi juru pandir dangsanak tuhanya, Julak Aluh Kaciput. Harau, sakalinya, pandiran Julak Aluh Kaciput hapuk pada gumbili bajarang:

“Aku sudah tahu kisahnya. Kami sudah bamujakarah jua. Ayuha, hampian tanang haja. Kada jujuran jua, kalu, nang maulah rumah tangga ruhui rahayu? Jujuran kada jaminan. Kawa haja kita pandirakan. Kada kaya paku, lantak di papan...” (ysas)

(“Habar Banua”, TVRI Kalimantan Selatan, Banjarmasin. Siaran Salasa, 07.04.2015, Pukul 5 kamarian.)

Sumber:
https://www.facebook.com/y.s.agus.suseno?fref=ufi

Ganal Hampadal

Ganal hampadal” paribasa sagan urang “wani”. Amun kada wani, ngarannya “halus hampadal”, “pamburisit”. “Wani” kada musti “wani bakalahi”. “Wani kada tamakan hak urang”, “bini nang wani kada makan duit haram barian laki”, “wani” jua ngarannya. Arti “wani” balum tantu kada baik.
Bini nang “wani lawan laki”, balum tantu kada baadat. Saku ada alasannya. Saku lakinya wala, sakahandak lawan bini. Saranti wani lawan Walanda rahat “Amuk Hantarukung” di Kandangan, “Aluh Idut” wan Ratu Zaleha rahat Perang Banjar damintu jua.
Aluh Kaciput tamasuk “wani” jua. Imbah abahnya habis umur, inya “wani” manjunjung nyiru, kada supan-supan bajual wadai kuliling kampung. Sambil sakulah, inya mandangani umanya manggaduh wan mambari makani adingnya nang sajurut.

Nang ngaran tuhuk marista, bahujan bapanas bausaha, imbah ganal, inya sarik wayah di sakulahan disambati Utuh Tipang “hirang lutung”. Utuh Tipang manyambat sambil mangijipi. Kada mawada, tagal maajaki, manggayai. Bahanu Utuh Tipang bacuntan maitihi. Rahatan hujan, tabarungan taimbai bataduh di warung, Utuh Tipang disugak Aluh Kaciput:
 
“Napa pian manyambati ulun hirang lutung? Napa maksud?”

Utuh Tipang “kaya siput dipais”, kapulingaan. Aluh Kaciput asa kada purun. Utuh Tipang urangnya baik wan gagah. Saku inya ada hati, tagal kada wani bapadah.

Supaya hati Utuh Tipang kada gulang-gail, sabaluman mandi, Aluh Kaciput mambaca isim Fatimah: “Bismillahirahmanirahiiim... Mandiku mandi Siti Fatimah/ Air sakandi kucucurakan/ Kun jabiyal ujud, aku jua nang diujudi Utuh Tipang!/ Mayati, mayati Sulaiman jati/ Atas Engkau aku diperjudukan/ Karna suam datu Adam dan Hawa!/ Barakat laa illaha illalah, Muhammaddarasulullah...!”

Sambil manyiram banyu ka awak, Aluh Kaciput kaganangan pitua aruah datunya: “Jadi binian jangan pamburisit, kaina tapulilit! Musti ganal hampadal!” (ysas)

(“Habar Banua”, TVRI Kalimantan Selatan, Banjarmasin. Siaran Saptu, 11.04.2015, Pukul 5 kamarian.)

 Sumber:
https://www.facebook.com/y.s.agus.suseno/posts/749293435190169?comment_id=749389368513909&ref=notif&notif_t=comment_mention

Duit Kada Bakula

Paribasa Banjar bunyinya ada nang baik, ada nang kada baik. Jaka “basa laut”-nya, ada nang “positif”, ada nang “negatif”. Intinya kada di “positif” atawa “negatif”-nya, tagal “hikmah”-nya. Lain pada itu, paribasa Banjar kada kawa disambat “ciri parigal urang Banjar”. Amun sapalih, saku bujur haja, tagal kada sabarataan.
Bujur paribasa Banjar maungkai parigal wan idabul urang Banjar, tagal -- jaka “basa laut”-nya -- kada kawa disambat “stereotipe” urang Banjar. Saku sapalih bujur haja, tagal paribasa Banjar “ciri parigal wan idabul manusia saalamanan”.

Saku ada nang kada katuju amun paribasa Banjar nang “negatif” diungkai. Amun kada katuju, baarti kada mangakui parigal wan idabul manusia. Amun damintu, sama artinya kaya paribasa Melayu, “buruk muka, cermin dibelah”.

Pariannya, paribasa “duit kada bakula”. “Kula” singkatan “kulawarga”, “bakula” artinya “tarait kulawarga”. Nang “tarait kulawarga” tu “urang”-nya, lain “duit”-nya.

“Duit kada bakula” artinya “duit kada bakulawarga”. Duit, duit; kulawarga, kulawarga. Dalam kulawarga, duit bisa “positif”, bisa jua “negatif”. Duit bisa “marakatakan” kulawarga, dingsanak wan mamarina, bisa jua “marusak”-nya.

Takisah, Utuh Tipang. Inya pusang maniring parigal kulawarganya, Utuh Napang. Utuh Napang rancak bahutang, tagal kada suah manahuri. Muyak-muyak, rahatan Utuh Napang handak bahutang pulang, Utuh Tipang maunjuki sajampal sasuku:
 
“Maap, aku kada kawa lagi mahutangi. Hutang nang samalam haja, gin, balum ikam tahuri. Kubari saadanya haja, nah. Daripada kita tahual, rusak kulawarga. Duit bisa jadi bala. Duit kada bakula...” (ysas)


(“Habar Banua”, TVRI Kalimantan Selatan, Banjarmasin. Siaran Kamis, 09.04.2015, Pukul 5 kamarian.)

sumber:
https://www.facebook.com/y.s.agus.suseno/posts/748015711984608?comment_id=748319301954249&notif_t=like

Banyak Muntung, Bagawi Kada Manuntung

Ujar ahli sastra, paribasa “banyak muntung, bagawi kada manuntung”, tamasuk gurindam. Asalnya manyambat, imbah tu mamadahi. Sama kaya “tahi lalat kumbang banaung, tanda isarat urang bauntung”. Paribasa Banjar sipatnya “pang parahu, siapa kana kada tahu”, “marasa maka tahu”.
Tutup tahun, wayah musim hujan, banyu ba’ah di banua, musibah AirAsia QZ 8501 nang gugur di Selat Karimata, baik mangisahakan idabul urang Kampung Burung Tiung – gasan diambil hikmahnya.

Pambakal Utuh Lantih saku kada tahu, warga kada katuju lawan inya -- nang tahu manyuruh haja, manggawi kada. Supaya kada mambarang babuang ratik, dilikapinya saganap buncu kampung lawan tulisan, manyuruh warga babarasih. Sampai rantas wan kubas tulisannya, warga tabagi dua: ada nang “mailung larut”, ada jua nang “manimpakul”, “mambatang timbul”. Tagal, ratik magun haja basapai.

Pambakal Utuh Lantih saku kada paham kabiasaan urang Banjar -- kaya Radin Pangantin nang kada pinandu lagi lawan umanya, di kisah Batu Benawa. Mun handak rasuk lawan warga, sabujurnya sutil haja: mawarung. Ciri budaya Banjar, imbah bagawi, mawarung. Ciri lain, mahuluakan bagawi. Jangan tahu manyuruh haja -- maginnya maniwas. Mun pambarasih, inya musti mahuluakan mamutiki ratik. Mun imbah manyuruh, baranai, kada pacangan ada hasilnya. Jangan handak anggitnya haja nang diasi, anggit urang kada.

Bakalumbun tapih, Utuh Suntul wan Utuh Sawa bacatur di warung Aluh Kaciput. Nang lain, barucau asing-asingnya, mamandirakan dunia nang kada batihang.
 
Sambil manggiling timbaku, Utuh Suntul baucap, “Bapala kita baisi pambakal nang banyak muntung, bagawi kada manuntung.”

“Cah, maraha. Kaina inya mati jua,” ujar Utuh Sawa, sambil mangitar talajuk. “Kasah!” (ysas)
(“Habar Banua”, TVRI Kalimantan Selatan, Banjarmasin. Siaran Arba, 31.12.2014, Pukul 5 kamarian.)

Sumber:
https://www.facebook.com/y.s.agus.suseno/posts/691733484279498?ref=notif&notif_t=tagged_with_story

Di Banua Saurang Kaya Macan, Di Banua Urang Kaya Acan

Pamilihan wakil rakyat wan Prasidin RI sudah tuntung. Wakil rakyat di banua, wakil rakyat banua Banjar nang di Jakarta, sudah ada. Parak tutup tahun, sadang ditiring: dimapa gawiannya, amanah hajakah kikira, ingat hajakah kalawan janji wan sumpahnya?

“Di banua saurang kaya macan, di banua urang kaya acan”, paribasa gasan manyindir urang nang wayah di banua saurang pina paiyanya, di banua urang ranai haja.

Takisah, Utuh Tipang. Wayah anum, inya muar lawan pambakal nang kada hingkat bagawi. Kaya macan lapas ikatan, disambatinya Pambakal Utuh Raup. Dihabuinya urang kampung, supaya jangan mamilih lagi. Ujarnya, mun inya jadi pambakal, jalan di kampung pacangan baik; kampung pacangan balistrik; marapai banih kada lagi bairik; gumbaan banih baganti pabrik; langgar wan masigit babaik.

Ringkas kisah, Utuh Tipang tapilih jadi Pambakal Kampung Banjar. Imbah tu, tapilih jadi wakil rakyat di indung banua. Imbah di indung banua, tapilih pulang jadi wakil rakyat banua di Jakarta. Lima tahun sakali, inya cangul: basilaturahmi, baaruhan, manyumbang langgar wan masigit, Hari Raya Haji bakurban sapi.

Tagal, urang Kampung Banjar magun haja bacari makan saurang. Nang bakabun wan bahuma, magun haja kaya bahari. Listrik sudah ada, tagal pajah tarus. Rahat mati lampu, urang bapandiran di gardu. Di buncu, siapakah nang baucap, “Napa gawian Utuh Tipang di Jakarta, maka magun haja mati lampu di banua? Maka batu harangnya matan banua kita?”
Ada nang manyahut, “Cah, kita jua nang tasalah mamilih inya. Inya di banua saurang kaya macan, di banua urang kaya acan.”

Di padang kadap, ada suara, “Banganga dahulu, hanyar baucap. Kita kalah banyak, pahamlah? Tabanyak urang sana, pada urang banua,” ujarnya. Imbah tu, ranai, hinip, sunyi. Kadada bunyi lagi. Lilin parak mati. (ysas)

(“Habar Banua”, TVRI Kalimantan Selatan, Banjarmasin. Siaran Sanayan, 29.12.2014, Pukul 5 kamarian.)

Sumber:
https://www.facebook.com/y.s.agus.suseno/posts/689744994478347?comment_id=691652170954296&ref=notif&notif_t=mentions_comment

Badiri Sadang, Baduduk Sadang, Sasadangnya

Papadah, astilah, pitua wan paribasa Banjar banyak hikmahnya, baik gasan sangu hidup, gasan ingkutan, supaya adat budaya Banjar ada salawasan. Urang Banjar sapalihan sudah rakai, tabarubut pada akar budayanya, kada pinandu lagi lawan adat budaya warisan padatuannya. Hidup-mati di banua Banjar, sapalihan ada nang sudah kada bisa basa Banjar.

Mun bapandir, saku lantih haja. Tagal, suruh kakanakan SMA wan mahasiswa Banjar wayah ini maulah tulisan basa Banjar dadua lambar, saku kapulingaan, “kaya buburak kalingaian”. Saku tahancap maulah tulisan basa Inggris pada maulah tulisan basa Banjar.

Urang Banjar musti bisa “basa laut” -- Indonesia, Arab, Inggris, wan lainnya – tagal basa Banjar jangan ditinggal. Mun basa Banjar langlam, Banjar pacangan langlam jua. Basa Banjar ciri budaya urang Banjar.

Kada karasaan, parak tutup tahun. Saku ada baiknya mangganang pitua padatuan bahari: urang baik tu nang “badiri sadang, baduduk sadang”, bisa mambawa diri, rasuk lawan siapa haja, bagana di banua mana haja. Kada pamburisit, “baundur supan, bamara takutan, bagana kada tahan”; nang ayungannya “saraba santuk”, “badiri santuk, baduduk santuk”.

Malam tahun baru, nang anum-anum sapalihan baramian, bakarasminan, balatupan, baladuman, malikit halili wan kambang sarai. Saku ada nang kada ingat diri, bagandakan, bakinuman, bamaukan, bakalahian, wan gawian mudarat lainnya.
 
Sakira kada tasimbaya, padatuan Banjar bahari bapitua: “sasadangnya”. Baramian, “sasadangnya”; bakarasminan, “sasadangnya”; balatupan wan baladuman, “sasadangnya”; malikit halili wan kambang sarai, “sasadangnya”; baidabul nang kada-kada, “sasadangnya”.

“Badiri sadang, baduduk sadang”, “sasadangnya”, paribasa wan pitua nang kada salahnya diasi, sangu hidup sabaluman mati. (ysas)

(“Habar Banua”, TVRI Kalimantan Selatan, Banjarmasin. Siaran Salasa, 30.12.2014, Pukul 5 kamarian.)

Sumber:
 https://www.facebook.com/y.s.agus.suseno/posts/691051514347695?ref=notif&notif_t=comment_mention

Hundang Bapadah Ratik

Paribasa Banjar caramin hati, akal, adat wan budaya urang Banjar, gasan maniring parigal wan idabul bubuhan papadaan. Gasan mangaritik. Papadah nang bamantik. Supaya urang Banjar baadap wan batata krama; kada baparigal nang kada sampuraka; kada balalakun nang kada-kada, nang kada sasuai agama, adat wan budaya.
 
Urang Banjar sama haja lawan nang lain: ada nang baik, ada nang kada. Tagal, urang Banjar kada rigi lawan urang nang agak wan kapiragahan. Urang Banjar katuju lawan urang nang, bujur bailmu, tagal barandah. “Hundang bapadah ratik” sama kaya “barandah pada kancur”: paribasa gasan urang nang, bujur bailmu, tagal indah baarai, kada agak wan kapiragahan.

Tumatan halui, Utuh Alipan madam ka banua urang. Imbah Abah-Umanya habis umur, inya mudik, mandiami rumah kawitannya, malajari kakanakan mangaji alipan. Anak siapa haja, diupah atawa kada, dilajarinya. Bahanu, inya maambil upah manabuk sumur, mamutik nyiur, maulah sapu haduk, wan sarabanya. Wayah ditakuni, napa gawiannya di banua urang, ujarnya “mandangani urang bausaha”. Inya kada banyak bunyi. Sunyi.
 
Nang maulah urang takun-takunan, malam-malam banyak urang jauh nang bailang ka rumahnya. Pambakal Tuha wan urang kampung gair jua, kaluku Utuh Alipan bakajian ilmu agama nang siwah, nang manyalaya, nang kada sasuai sariat Islam.

Malamnya, rahat rumah Utuh Alipan hibak tamu, Pambakal Tuha wan urang kampung datangan manyugak. Tagal, ayungannya Pambakal Tuha wan urang kampung baundur burit bagamatan, kaluaran. Sakalinya, nang bailang ka rumah Utuh Alipan urang badahi haja, bubuhan alim ulama, nang mangaji ilmu tarikat. Sakalinya, di banua urang Utuh Alipan bagalar “Tuan Guru”, dianggap “waliullah”.

Sambil bajurut bulikan, bajalan batis di padang kadap, bahanu tacalubuk di licak, Pambakal Tuha bapandir lawan urang kampung nang mambuntil di balakangnya, “Harau, supan banar kita. Asa ditapas muha. Sakalinya, sidin hundang bapadah ratik haja.” (ysas)

(“Habar Banua”, TVRI Kalimantan Selatan, Banjarmasin. Siaran Saptu, 27.12.2014, Pukul 5 kamarian.)

Sumber:
https://www.facebook.com/y.s.agus.suseno/posts/688101494642697?ref=notif&notif_t=tagged_with_story

Kaya Kaladi Maucap Birah

Manyambat kakurangan urang, padahal saurang ada kakurangan jua, “kaya kaladi maucap birah”. “Birah” ngaran kaladi jua, tagal taganal. Ujar kaladi, “Ui, birah, ikam ganal-ganal gadang pisang, tagal hungang.” Birah manyahut, “Ikam kihit, kaya pampijit takapit di bawah lampit”. Kaladi wan birah basambatan, padahal asing-asingnya ada kakurangan.

Imbah bacucu, Utuh Tarkul wan bininya Aluh Miang rajin sumbahyang di masigit. Kupiah jangang kada lapas pada kapala Utuh Tarkul, salungkui kada lapas pada kapala Aluh Miang. Malam, Utuh Tarkul jadi wakar, siang mandangani bininya bawarung.

Bulik tumatan pasar, Utuh Kabuau wan bininya, Aluh Piai, singgah di warung Utuh Tarkul. Imbah kawin, kaduanya pindah kampung. Lawas kada badapat, tabarungan warung sunyi. Balampar di tikar, dua pasang laki-bini nang sudah bahuban bapandiran, kaganangan wayah bujangan bahari; batakun habar anak wan dangsanak. Aluh Miang manyurungi Utuh Kabuau wan lakinya kupi, Aluh Piai disurungi satrup.

Ujar Utuh Tarkul lawan Utuh Kabuau, “Dimapa habar Utuh Ambak? Bujurkah samalam anaknya dipupuhi urang kampung subarang, katangkapan bagandakan lawan balu kambang di rumah puang?”
“Bujur ai. Paksa dikawinakan,” ujar Utuh Kabuau. “Tagal, anak Utuh Tipang, bangat lagi. Suwah ditangkap pulisi, imbah mancuntan tipi...” Aluh Miang wan Aluh Piai damintu jua, mamandirakan parigal anak kawan nang kada sampuraka.
 
Nang katuju manyambat urang, kada tasusuri buncu tapih. Utuh Tarkul wan Aluh Miang kada ingat, anaknya saurang suwah dipanjara, mancuntan lunta; anak Utuh Kabuau wan Aluh Piai nang bibinian sawat batianan, sabaluman dilakiakan.

“Kaya kaladi maucap birah”: manyambat kakurangan urang haja, padahal saurang ada kakurangan jua. (ysas)

(“Habar Banua”, TVRI Kalimantan Selatan, Banjarmasin. Siaran Kamis, 18.12.2014, Pukul 5 kamarian.)

Sumber:
https://www.facebook.com/y.s.agus.suseno/posts/682815215171325?comment_id=682832205169626&offset=0&total_comments=24&ref=notif&notif_t=feed_comment_reply

Kaya Burung Bilatuk Manabuk Luang

Banyak paribasa Banjar nang manyuruh bubuhan nang anum-anum supaya cangkal bausaha, tamasuk nang maambil hikmah parigal burung bilatuk. Burung bilatuk halui haja, tagal tugul, “tahan apilan”; cangkal manabuk luang di rapun kayu, gasan sarang. “Kaya burung bilatuk manabuk luang” ibarat manusia nang “dalas hangit”, “waja sampai ka puting”; kada ampih bausaha, mun kada tulus kahandaknya.

Takisah, Utuh Bilatuk. Urang kada tahu, dimapa Utuh Bilatuk baulih kasugihan. Inya banyak manggaduh anak yatim-piatu, baisi kapal dagang, kabun wan pahumaan. Inya lain juriat sugih. Sakulah kada tinggi. Wayah halui, abahnya mati karabahan rapun jingah nang ditampur angin tutus. Umanya mati garing. Kai wan nininya sudah lawas habis umur -- datunya lawas lagi. Inya wan ading bibiniannya digaduh angahnya, nang bahuma.

Marasa urang kadada, Utuh Bilatuk cangkal mandangani angahnya bahuma. Wayah lapang, inya maambil upah marincah pahumaan urang, bacari iwak: maunjun, mahancau, malukah, malunta, maringgi. Musim buah, maambil upah mamutik kalangkala, maritam, kasturi, kuwini, kapul, ramania, hampalam wan hambawang. Hasilnya gasan mambari ading wan angahnya, sapalihan disimpan di tilam.

Lawas-lawas, inya tulai jadi susuruhan urang. Diugainya duit simpanan, bapadah lawan angah wan adingnya handak madam, bausaha di banua urang. Di banua urang, inya manukar jukung gasan manyubarangakan urang di sungai. Malam, guring di jukung, bahatap kajang, basuluh bintang. Imbah mayu duit, inya manukar jukung tiung gasan bajual nyiur, kanas, galam, kayu bapangkih, kasau, sirap wan papan ulin.

Langkah, rajaki, umur wan juduh rahasia Allah Ta’alla, tagal manusia wajip bausaha. Nasip baik, inya takawini anak urang ada. Lawas-lawas, inya hingkat manukar kapal dagang. Ading wan angahnya dibawai bausaha, dibawai tulak haji satahun sakali.

Utuh Bilatuk “kaya burung bilatuk manabuk luang”: sipat nang patut dituruti, urang jaba nang cangkal bausaha, gasan maubah nasipnya. (ysas)

(“Habar Banua”, TVRI Kalimantan Selatan, Banjarmasin. Siaran Salasa, 23.12.2014, Pukul 5 kamarian.)

Sumber:
https://www.facebook.com/y.s.agus.suseno/posts/685679998218180?comment_id=686872434765603&ref=notif&notif_t=mentions_comment

Kaya Linut Dalam Katungkang

“Linut” saku tamasuk basa Banjar bahari -- “basa laut”-nya “katak” -- “katungkang” ngaran buah nyiur nang puang, nang kadada isinya. “Kaya linut dalam katungkang” artinya mahirip paribasa Melayu,“seperti katak dalam tempurung”. Bujur mahirip, tagal artinya lain.

“Kaya linut dalam katungkang” rajin gasan manyindir urang nang kapiragahan: piragah harat wan paiyanya, marga baisi pandal. “Pandal”: urang nang pacang malawanakan, mun inya tapahual, tapalampang, bakalahi, lawan urang. Marga dangsanaknya urang ada, inya sakahandaknya; marga kulawarganya urang badahi, inya wani; marga patuhannya tutus bangsawan, bajunya kagubihan; wan sarabanya.

Takisah, Utuh Labih. Inya asalnya urang jaba. Mun batamu lawan urang badahi, asa halus paparutannya. Tagal, imbah patuh lawan Pambakal Utuh Kayap, bajunya asa baganal. Kaduluran, inya harat manangguh tantaran unjun nang pamatukan. Rahat mawarung, inya mandangar Pambakal Utuh Kayap sangkal, manggarunum, kada kulihan tarus maunjun.

Imbah minta maap, dijapainya tantaran Pambakal Utuh Kayap, dipadahakannya kada baik. Isuknya, diatarinya Pambakal Utuh Kayap tantaran unjun. Kaduluran, tantaran unjun bariannya dasar pamatukan. Imbah tu, Utuh Labih samuak-saliur, sarantang-saruntung, lawan Pambakal Utuh Kayap; rajin dibawai bakunjangan, maunjun, di kampung subarang.

Bahari, sipat pambakal musti kaya ular lidi: jagau ada di inya, pintar ada di inya, harat ada di inya, gagah ada di inya. Marga itu, Utuh Labih arai, himung banar, patuh lawan Pambakal Utuh Kayap. Wayah tapahual lawan urang, dijualnya ngaran Pambakal Utuh Kayap; handak babini anum, dijualnya ngaran Pambakal Utuh Kayap; bahutang makan di warung, dijualnya ngaran Pambakal Utuh Kayap. Damintu tatarusan.

Utuh Labih “kaya linut dalam katungkang”: wani, marga ada pandalnya, marga ada nang malawanakannya. Jaka kada, saku “kaya siput dipais” jua. (ysas)

(“Habar Banua”, TVRI Kalimantan Selatan, Banjarmasin. Siaran Kamis, 25.12.2014, Pukul 5 kamarian.)

Sumber:
https://www.facebook.com/y.s.agus.suseno/posts/686843704768476?comment_id=686934618092718&ref=notif&notif_t=comment_mention

Naik Di Pinang, Turun Ka Hanau

Julak Utuh wan Acil Aluh bahari urang sugih di kampungnya. Di kampung hanyar, badua laki-bini tu saban hari batungguan di pinggir kartak, “sapamatuk sapangikih”, bacari rajaki di bawah rapun kariwaya. Julak Utuh maambil upah manambal ban, Acil Aluh bajualan bingsin, sarantang saruntung, mahadang rajaki matan urang nang lalu lalang.

Wayah hari panas manggantang, Julak Utuh taungut. Acil Aluh mamutiki dadaian di rumah, salajur maambil nasi wan lauk makan. Julak Utuh kaganangan wayah anum. Kada karasaan, banyu matanya titik.
 
Wayah kawitannya hidup, kabun gatah mayu haja gasan inya sapaadingan. Kawitannya tuhuk mamadahi, supaya inya cangkal bagawi. Tagal, inya kada igul-igul: mu’ul, mucil, bangang, hungang. Papadah kawitan kada diasi. Inya aur baramian haja, hari-hari bacatur di gardu, basaung hayam, bagandakan wan bakunjangan.

Sampai inya kawin, kawitannya habis umur tunggal ikungan, tanah wan kabun gatah dibagi-bagi, parigalnya kada ubah jua. Nang ngaran “handap balikat”, rahat ada nang handak manukari kabun gatahnya, talinganya cagat. Sabujurnya, urang kada manukari kabun gatahnya, tagal maunting batu harang di tanahnya. Mulanya, inya piragah indah. Imbah maitihi duit nang salanjung, liurnya titik.
Harta barana sipatnya samantara. Mun dikutili tarus, lingis. Imbah lingis, takujingis. Tunggal dikitan, harta Julak Utuh tajual. Indah supan lawan jiran, inya madam ka banua urang; manyiwa rumah, maambil upah manambal ban wan bajual bingsin di pinggir kartak.

Manaiki rapun pinang, sutil haja. Batangnya kujur. Manaiki rapun hanau, tangalih. Hundayang wan haduknya landap, hingkat malukai awak. Mun maambil juruh gasan diulah gula habang, rajin urang baulah “sigai”, tangga gasan naik-turun. Hidup Julak Utuh paribasa “naik di pinang, turun ka hanau”: asalnya sugih, ayungannya susah. Wayah sugih, indah bausaha. Imbah susah, hidup marista. (ysas)

(“Habar Banua”, TVRI Kalimantan Selatan, Banjarmasin. Siaran Arba, 17.12.2014, Pukul 5 kamarian.)

Sumber:
https://www.facebook.com/y.s.agus.suseno/posts/682309015221945?comment_id=682317861887727&offset=0&total_comments=4&ref=notif&notif_t=feed_comment_reply

Kada Mambadai Lawan Kalu'ung

Kada mambadai lawan kalu’ung” paribasa gasan urang nang kapintaran wan kabisaannya kadada, tagal baisi jabatan. Pariannya, kada hingkat mangaji, jadi guru mangaji. Kada hingkat badagang, bajualan. Kada hingkat maunjun, jadi paunjunan. Wan sarabanya.

Wayah Utuh Hungang jadi pambakal, urang sapalihan bingung. Napa inya tapilih jadi pambakal? Napa kapintaran wan kabisaannya? Bujur sugih, baisi kabun gatah, kabun nyiur wan jukung tiung, tagal bapandir haja Utuh Hungang bajuju: takulur-kulur, tapuntal-puntal, tapulilit, kada karuan tampuh. Urang bapandir ka hulu, inya ka hilir. Bahanu hinip. Bapadah kabungkalanan, imbah tamakan garih haruan.

Bujur damintu, wayah tamu undangan matan indung banua bakunjang, Utuh Hungang pintar mahimungi. Disuruhnya warga upuan sabinggul saurang. Disurunginya tamu undangan makanan. Dikiaunya panjapinan kampung subarang: bakarasmin, bajapin, bagandut wan badindang ligun malamnya. Muhanya kada tatahu, takujihing di hindau lampu satrungking.

Di halaman rumah pambakal, di bawah rapun kasturi, warga bakalumbun tapih, bacugut manjanaki karasmin. Sapalihan batapak nyamuk. Sapalihan malumu tunjuk. Di warung kupi, Utuh Hayam wan Utuh Lampam bapandiran lawan Pambakal Tuha.

Ujar Utuh Hayam, “Dimapa kisahnya, maka sidin tapilih jadi pambakal? Wayah pamilihan samalam, ulun asa kada mamilih inya.”

“Salah buhanmu jua,” ujar Pambakal Tuha, “nyaman bangat diwaluhi. Buhanmu ‘siuragung umpannya lalat’ jua. Imbah diunjuki kupiah, tapih wan sajadah, dibari baras sagantang saurang, hakun mamilih inya. Ayungannya, buhanmu jua nang manyandangnya. Mustinya apik-apik mamilih, kaluku tapilih bangkung. Buhanmu tapilih urang nang kada mambadai lawan kalu’ung,” ujar Pambakal Tuha sambil baugah, manggalunyur ka rumah. (ysas)

(“Habar Banua”, TVRI Kalimantan Selatan, Banjarmasin. Siaran Kamis, 11.12.2014, Pukul 5 kamarian.)

Sumber:
https://www.facebook.com/y.s.agus.suseno/posts/678169075635939?comment_id=682045868581593&ref=notif&notif_t=comment_mention

Sakali Manimbai Lunta, Mun Takait Haram Kada Manajuni

Paribasa Banjar kadada malajari nang kada baik. Mun bunyinya asa kada baik, hikmahnya musti baik. Paribasa Banjar bamantik, manyindir, supaya urang jangan baparigal nang kada baik. Bahanu paribasanya saku asa kada baik. Paribasa kadada nang maulahnya. Nang maulahnya urang Banjar sabarataan, hikmah kajadian wan pangalaman.

Sakira urang paham maksudnya, kajadian wan pangalamannya musti sama. Paribasa lain “astilah”. “Sambialau” wan “buntat”, lain “paribasa”, tagal “astilah”. “Sambialau” ngaran burung, imbah tu sawat jadi astilah gasan “bibinian nakal”; “buntat” artinya “pampan”, imbah tu astilah gasan bubuhan “tacut”, “tarkul”, atawa “preman”.

Paribasa wan papadah banyak hikmahnya gasan urang Banjar nang hidup wayah ini. Papadah Pangeran Antasari nang “haram manyarah, waja sampai ka puting” lawan Walanda, mustinya manyumangati bubuhan nang anum-anum, nang hidup wayah ini, supaya cangkal manuntut ilmu; “tahan apilan”, “tahan pidakan” wan “kada mambuang taruh”.

Paribasa “sakali manimbai lunta, mun takait haram kada manajuni”, mustinya jadi sumangat jua, supaya urang Banjar tugul wan tanggung jawap lawan gawian. Asal muasalnya, saku sutil haja. Saku matan urang Banjar nang malunta.

Takisah, Utuh Buntal. Gawiannya malunta iwak. Lunta jadi “panyawaan”-nya. Mun hilang atawa rabit, inya kada hingkat bacari. Mun kada bacari, inya kada hingkat mambari makani anak-bini. Mun anak-bini kada makan, inya supan. Inya indah bahutang. Indah mangalihi urang. Indah batanai lawan dangsanak, kulawarga wan mamarina.

Rahat Utuh Buntal malunta, luntanya sangkut di banyu. Saku takait batang tinggalam, takait buntut buhaya, atawa dipulun puraca. Tagal, Utuh Buntal tagas. Ujarnya, “dalas jadi harang, jadi habu”, “sakali manimbai lunta, mun takait haram kada manajuni”. Imbah tu, inya mancabau ka banyu. (ysas)

(“Habar Banua”, TVRI Kalimantan Selatan, Banjarmasin. Siaran Salasa, 16.12.2014, Pukul 5 kamarian.)

Sumber:
 https://www.facebook.com/y.s.agus.suseno/posts/681797591939754?comment_id=681990151920498&offset=0&total_comments=18&ref=notif&notif_t=feed_comment_reply

Kaya Cina Kahilangan Dacing

Di banua Banjar, Kalimantan Selatan, banyak juriat atawa turunan urang Dayak, Melayu, Arab, Jawa, Madura, Bugis wan Cina. Mahirip urang Banjar, banyak urang Cina nang badagang. Di Banjarmasin, ada “Pacinan”. Di Pelaihari, ada “Cina Parit”. Urang Banjar rasuk lawan bubuhan mana haja, tamasuk lawan bubuhan Cina.

Urang Cina nang sudah “kabanjaran”, ngarannya “Cina-Banjar”. Marga sama-sama urang dagang, urang Banjar wan Cina-Banjar “kaya buku basampuk ruas”: rasuk. Di Banjarmasin, Cina-Banjar badagang di Pasar Ujung Murung, Pasar Lima, Pasar Malabar wan Pasar Kujajing. Urang Banjar kada suwah tapalampang lawan Cina-Banjar. Banyak Cina-Banjar nang Islam. Bahari, ada bibinian Cina nang dikawini bangsawan Banjar.

“Kaya Cina kahilangan dacing” sahibar umpama. Kada gasan mawada urang Cina. Timbangan nang gasan urang bajualan, basa Banjarnya “dacing”. Ujar kisah, bahari ada Cina-Banjar nang kahilangan dacing di pasar: abut, tumbur, bamamai kada karuan tampuh. Urang pasar kada paham sahama-hama, mandangar abutnya haja. Imbah tu, siapa haja nang paabutan, dipadahakan urang “kaya Cina kahilangan dacing”.
 
Utuh Kaminting urangnya dasar paabutan. Nang ngaran pambalantikan kaminting, gudangnya di pasar hibak kaminting. Inya indah banar rugi. Inya handak, anak buahnya apik-apik bagawi. Jangan sawat ada kaminting nang hilang rahat dibuat ka gudang.

Utuh Wangal maambil upah mamikul karung kaminting tumatan kapal. Kabalujuran, malamnya inya kada guring, manjagai anak nang garing. Rahat mamikul karung kaminting ka gudang, batisnya tabarusuk. Inya bahalulung kasakitan. Karung nang dipikulnya, bungkas. Kaminting taluruk di titian. Urang pasar takajutan. Kuciakan. Asa maras kasian.

Utuh Kaminting badadas mamaraki. Muhanya kaya kucing marau: rambut cagat, mata habang, abut, bamamai kada karuan tampuh, “kaya Cina kahilangan dacing”. (ysas)

(“Habar Banua”, TVRI Kalimantan Selatan, Banjarmasin. Siaran Saptu, 13.12.2014, Pukul 5 kamarian.)

Sumber:
https://www.facebook.com/y.s.agus.suseno/posts/679909375461909?comment_id=680163138769866&offset=0&total_comments=8&ref=notif&notif_t=feed_comment_reply

Turun Hayam, Naik Hayam

Ujar siapa wayah ini paribasa Banjar kada payu lagi? Mun ada nang baucap damintu, saku inya kada tahu, babaya tahu, atawa piragah tahu. Bujur padatuannya Banjar, kawitannya Banjar, diranakakan di Banjar, ganal di Banjar, bacari rajaki di banua Banjar, saku inya sudah tabarubut pada akar budaya Banjar. Paribasa Banjar bamantik. Musti bisa maambil hikmahnya. Adat budaya Banjar kada gasan diambung, jangan jua dibuang.

“Turun hayam, naik hayam” paribasa nang sasuai jaman wayah ini. Wayah ini banyak nang hidup kaya hayam: turun sungsung, bulik landung. Baisukan kaluar kataraan, bacari umpan, Magrip hanyar naik. Bagawi saharianan: kada tahu di urang, kada pinandu jiran higa-mahiga, kada sawat bakawan, gawi sabumi lawan warga. Tahu anggitnya haja. Paribasa “kuyang, kuyang; hantu, hantu -- urang, urang; aku, aku”.

Urang kampung kada pati pinandu lawan Utuh Kalimbuai. Imbah sumbahyang Subuh, inya sudah maulur jukung, bakayuh saparanakan ka pahumaan. Magrip, hanyar bulik. Malamnya, awak ngangal, singkalan, kalapahan; kada sawat mawarung, bakawanan. Siang, rumahnya puang. Damintu hari-hari.
Wayah pambakal mambawai gawi sabumi baulah titian, inya maunjuki “nang mantahnya” haja, gasan manukar gabin wan gula. Ujarnya, inya kada hingkat mandangani. Auran, rahat banyak gawian, manaradak banih di pahumaan.
 
Isuknya, rahatan urang kampung gawi sabumi, rumah Utuh Kalimbuai kasalukutan. Saitu-saini, urang ampihan bagawi, bukahan mamajahi api. Dimapa mangiau Utuh Kalimbuai? Inya kajajauhan. Bajukung mandua jam-an. Kada saapa, rumahnya jadi harang.

Wayah datang, anak-bini Utuh Kalimbuai manggaraung manangis. Urang kampung manyabari. Sapalihan maniwas. Ujar urang, mustinya inya apik-apik mambawa diri. Sasakali bakumpulan lawan warga. Jangan “turun hayam, naik hayam” haja. (ysas)

(“Habar Banua”, TVRI Kalimantan Selatan, Banjarmasin. Siaran Jumahat, 12.12.2014, Pukul 5 kamarian.)

Sumber:
https://www.facebook.com/y.s.agus.suseno/posts/678725388913641?comment_id=678814105571436&offset=0&total_comments=15&notif_t=feed_comment_reply

Tumbuh Kapuk Di Bantal

Kakanakan nang guring di tilam wan bantal busa saku kada paham paribasa “tumbuh kapuk di bantal”. Bahari kadada tilam wan bantal busa. Bantal tilam isinya kapas kapuk nang ada biginya. Bigi kapuk, hirang, halui-halui. Mun rancak kana banyu, bigi kapuk bisa tumbuh.

“Tumbuh kapuk di bantal” paribasa gasan bini nang lawas ditinggal lakinya madam, bacari rajaki di banua urang. Tangah malam, inya kasunyian. Manangis di kaguringan. Mangganang laki nang disayangi. Dandaman kada katahanan. Banyu matanya limbui di bantal.

Diyang Bungas sandu, baikan wan panyumbahyang. Awaknya putih mangkining. Rambut kaya mayang maurai. Kaning kaya ditulis. Mata, mancararat, mancarunung; mambintang siang, kaya amas hanyar dituang. Tumit nang kaya hintalu dibasuh. Ringkas kisah, sadang langkarnya.

Imbah tuntung madrasah, Diyang Bungas dikawinakan abah-umanya lawan Utuh Ambak. Inya akur haja. Utuh Ambak urangnya baik jua, umpat abahnya badagangan, bulang-bulik ka banua urang. Utuh Ambak kada urang jua lawan Diyang Bungas. Ada “kancur jariangau”-nya jua, tarait mamarina.

Wayah baanakan saikung, dua ikung, talu ikung, Diyang Bungas minta lakinya bausaha di kampung haja. Paraya badagang, bulang-bulik ka banua urang. Kaluku galumbang ganal maninggalamakan kapal. Bahanu lakinya tulak ampat bulan, lima bulan, anam bulan, tujuh bulan, lapan bulan, sambilan bulan. Tagal, Utuh Ambak kada hingkat baganti usaha, kada hingkat manuruti kahandak bininya. Inya tahu badagang ka banua urang haja.

Wayah dipawayah, hari kalawan bulan, bulan kalawan tahun, inggan ganap pitung Rajab, Utuh Ambak kada bulik-bulik. Saban malam, Diyang Bungas kasunyian. Mamagut gaguling. Manangis di kaguringan. Mangganang laki nang disayangi. Banyu matanya limbui di bantal. Saban malam, damintu tatarusan, paribasa “tumbuh kapuk di bantal”. (ysas)

(“Habar Banua”, TVRI Kalimantan Selatan, Banjarmasin. Siaran Jumahat, 05.12.2014, Pukul 5 kamarian.)

Sumber:
https://www.facebook.com/y.s.agus.suseno/posts/674842292635284?comment_id=675310809255099&offset=0&total_comments=21&ref=notif&notif_t=mentions_comment

Jauh Mangkuk Kalawan Bibir

Utuh digalari urang “Utuh Kalui”, marga harat maunjun iwak “kalui”. Hari-hari, inya maunjun bajukung. Tumatan halui, inya rakat bakawan lawan Aluh Langkar, anak Haji Ijum, nang baisi kapal dagang. Marga parak rumah, hari-hari inya bamainan lawan Aluh Langkar wan kakawalannya: baurahan, baajakan, bakunyungan, bajukungan, wan sarabanya.
Sasain ganal, Utuh Kalui sasain rakat lawan Aluh Langkar. Imbah diurahakan kakawalan, incaan dijuduhakan, timbul rasa sayangnya lawan Aluh Langkar. Lawas kalawasan, inya karindangan lawan Aluh Langkar. Mun kada batamuan, asa dandaman. Kaya “buku basampuk ruas”, Aluh Langkar damintu jua lawan inya.
Sampai wayahnya, Utuh Kalui kada tahan lagi, minta kawinakan lawan Aluh Langkar. Kawitannya rambang, tuhuk maniring wan manimbang. Imbah dipaksa, kawitannya mangiau dangsanak wan mamarina. Julak wan Angahnya minta Utuh Kalui bapikir baasa. Kaluku kada ditarima. Ujar paribasa, “baik manyasal di hulu riam, pada taka hilir riam”.
Utuh Kalui magun haja bakaras. Ayungannya, Julak wan Angahnya bailang ka rumah Haji Ijum, “basasuluh”, batakun, basa barinda: “nyiur” Haji Ijum sudah adakah ampunnya? Mun kada, nyaman Utuh Kalui maharagunya. Haji Ijum kapulingaan. Takajut-kajut. Minta waktu talu hari, gasan bacucuk buku lawan kulawarga wan mamarina.
Talu hari imbahnya, Julak wan Angah Utuh Kalui datang pulang ka rumah Haji Ijum. Haji Ijumnya kadada. Ujar mamarinanya, Haji Ijum minta maap, “nyiur” sudah ada ampunnya. Ampunnya kada urang kada. Paranah mamarina jua, nang rahat manuntut ilmu agama di Makkah. Imbah Bulan Haji, nang ampun “nyiur” cagar badatang.
Mandangar habar Julak wan Angahnya, Utuh Kalui manggatar. Hatinya sakit. Supan kada sakira. Asa ditapas di muha. Gasan tatamba hati nang luka, inya madam ka banua urang. Inya hanyar sadar. Sudah kahandak takdir, “jauh mangkuk kalawan bibir”. (ysas)

(“Habar Banua”, TVRI Kalimantan Selatan, Banjarmasin. Siaran Sanayan, 08.12.2014, Pukul 5 kamarian.)

Sumber:
https://www.facebook.com/y.s.agus.suseno/posts/676289415823905?comment_id=676855219100658&offset=0&total_comments=27&ref=notif&notif_t=mentions_comment

Baju Kagubiran

“Baju kagubiran” paribasa gasan manyindir urang nang kapiragahan. “Baju kagubiran” baarti baju nang kaganalan: ganal baju pada awak. Supaya dianggap harat, urang nang “baju kagubiran” baagak.
Hanyar barapa tahun di banua urang, kawitan nang gagaringan manyuruh Utuh Gubir mudik. Inya balima badangsanak. Dangsanaknya bibinian samunyaan. Abahnya manyuruh inya maharagu kabun gatah wan kabun kayu manis di kampung haja.

Rahat ada karasmin bapangantinan, Utuh Gubir badapat kawannya wayah halui: Utuh Tiwadak, Utuh Iwak wan Utuh Buburak. Ada jua Aluh Buak, Aluh Lamak wan Aluh Muntak. Samunyaan bagana di kampung baumuran. Kada suah ka banua urang. Sapalihan sudah kawin wan baanakan.
Wayah bapandiran, Utuh Tiwadak wan kakawalannya maniring parigal Utuh Gubir nang ubah. Utuh Gubir bapandir “basa laut” tarus. Bahanu kakawalannya nganga-nganga, kada paham artinya. Asa ganjil jua: Utuh Gubir bapandir “basa laut”, bubuhan Utuh Tiwadak bapandir basa Banjar. Tagal, pamandiran lancar haja.

Imbah Utuh Gubir bulik ka rumah, kawannya bapandiran. Utuh Buburak bingung: napa Utuh Gubir bapandir “basa laut” lawan kakawalan? Kalumpanankah inya lawan basa padatuan? Padahal, inya kada lawas di banua urang. Jaka lawan urang nang kada hingkat bapandir basa Banjar, patut haja bapandir “basa laut”. Tagal, bapandir “basa laut” lawan papadaan, asa talalu jua. Utuh Gubir pina agak.

Bapandir ada “adap”-nya. Supaya jangan disambat urang “kada tahu dibasa”, bapandir ada aturannya. Bapandir lawan papadaan, wan lawan urang nang kada hingkat bapandir basa Banjar, lain “adap”-nya. Mun bapandir lawan papadaan “basa laut” jua, dipadahakan urang kapiragahan, paribasa “baju kagubiran”. (ysas)

(“Habar Banua”, TVRI Kalimantan Selatan, Banjarmasin. Siaran Arba, 10.12.2014, Pukul 5 kamarian.)

Sumber:
https://www.facebook.com/y.s.agus.suseno?fref=ts#

Asa Dihiris Lawan Sambilu

Kulit paring nang tipis wan landap ngarannya sambilu. Sabaluman ada mantri, anak lalakian disunat lawan sambilu. Bidan kampung manatak tali pusat anak lawan sambilu jua. Luka kana sambilu, liwar sakit wan padihnya.

Aluh Kambang barambangan lawan lakinya. Daripada dimadu, inya hakun bulik ka wadah umanya. Inya sanggup haja manggaduh anak nang sawalasannya. Hari-hari, inya bapayung: duduk balapak di pinggir kartak, bajual kambang rampai gasan urang nang lalu lalang.

Wayah bujangan, Utuh Galai rusak banar lawan Aluh Kambang. Nang ngaran sakampung, Utuh Galai pinandu banar lawan Aluh Kambang nang pangurihingan, hirang manis nang kaya manggis. Utuh Galai rajin mailangi Aluh Kambang: mambawaakan gabin, mambawai bakunjangan, makanan, manukarakan baju, wan sarabanya.

Nang ngaran bibinian, Aluh Kambang mahadang haja. Inya sayang jua lawan Utuh Galai nang sasingut mahulu pisau, gagah wan cangkal bahuma. Imbah kawin, bulan kalawan tahun, imbah baanakan saikung -- nang tangannya kutung -- Utuh Galai dibawai mamarinanya bausaha di indung banua. Nang ngaran bini, Aluh Kambang maumpati laki.

Marga cangkal bausaha, sasain lawas harta Utuh Galai sasain banyak, tagal sasain jarang guring di rumah. Imbah mandangar pandiran urang di batang, Aluh Kambang curiga. Wayah lakinya bulik, ditakuninya bahimat. Mulanya, Utuh Galai bakulim. Imbah disugak, ayungannya mangaku jua. Sambil basisigan, diragapnya lintuhut Aluh Kambang; minta maap kalawan ampun, talanjur babini anum, lawan balu nang baanakan saikung.

Aluh Kambang kaya ditimbak patir. Liwar takajut. Saitu-saini, dipuntalnya tapih baju. Barubuian banyu mata, dibawanya anak nang kutung mudik ka kampung. Liwar sakit wan padihnya, dikaramputi laki nang disayangi. Hatinya luka, “asa dihiris lawan sambilu”. (ysas)
(“Habar Banua”, TVRI Kalimantan Selatan, Banjarmasin. Siaran Saptu, 06.12.2014, Pukul 5 kamarian.)

Sumber:
https://www.facebook.com/y.s.agus.suseno/posts/675328319253348?comment_id=675342912585222&offset=0&total_comments=1&ref=notif&notif_t=mentions_comment