Senin, 27 Juli 2015

Lambat Mambanam Kapas

Mun dipikirakan, “lambat mambanam kapas” asa mustahil. Mun dicucul lawan api, kapas lakas tabanam. Mun kapas bantal wan tilam tabanam, bisa kasalukutan. Tagal, paribasa Banjar bamantik, batabi, baparnum, basa barinda.
 
“Lambat mambanam kapas” paribasa Banjar sagan urang nang, biar tuhuk bakawan, samuak saliur, sarantang saruntung, salapik sakaguringan, bisa tahual. Mun handak tahual, satumat gin kawan bisa jadi musuh, “lambat mambanam kapas”.
 
Takisah, Aluh Kaciput. Imbah manyimpuni warung, inya baharaguan di rumah. Gawian di rumah bilang kada kasudahannya. Anaknya balum bulik sakulah. Lakinya, Utuh Tipang, manggalau iwak di parit nang pandit. Musim kamarau rami bagalau.

Imbah tuntung baharaguan, Aluh Kaciput kaganangan rahat di warung, wayah Utuh Kabuau bakancangan lawan Utuh Luhau. Asing-asingnya malawanakan calun hubnur pilihannya. Ujar Utuh Kabuau, calun hubnur pilihannya pambaiknya. Utuh Luhau, nang mamilih calun hubnur lain, baucap damintu jua. Asing-asingnya mawada.

Utuh Kabuau bakancangan lawan Utuh Luhau. Basarikan. Parak batamparan. Urang bajauhan. Manggatar lintuhut Aluh Kaciput. Rahat papanasannya, Utuh Kaminting mancabut parang bungkul, bakuciak: “Ampih bahualan! Baranai samunyaan!”

Wayah lakinya datang mambawa iwak haruan, sapat wan papuyu kulihan bagalau, Aluh Kaciput bakisah. Di higa rumah, Utuh Tipang manggisik batis wan awak nang licak. Sambil bakubui, inya baucap: 
“Iya am, Umanya ai. Damintu pang sudah. Makanya am, padahi anak kita: apik-apik mambawa diri. Dijaga pamandiran. Jangan adu asah. Banganga dahulu, hanyar baucap. Urang kita balum hingkat balain pandapat, mahargai pandapat wan pilihan nang lain. Mun kurang-kurang, bisa bakalahi. Lambat mambanam kapas...” (ysas)

(“Habar Banua”, TVRI Kalimantan Selatan, Banjarmasin. Siaran Salasa, 28.07.2015, Pukul 5 kamarian.)

Sumber:
https://www.facebook.com/y.s.agus.suseno/posts/805554932897352?comment_id=805579532894892&offset=0&total_comments=2&notif_t=feed_comment_reply

Takaji Habar

Paribasa Banjar sagan urang nang maasi habar nang balum tantu bujur, ngarannya “takaji habar”. “Basa laut”-nya, “termakan isu”. Urang nang “takaji habar”, nang kada tahu bujur-kadanya, bisa tasimbaya.

Bujur jaman sasain maju, urang sapalih magun haja bapikir “handap pada balikat”. Nang mandangar habar, bahabar lawan nang lain. Habar baik wan habar buruk bisa bakurang, bisa batambah, “nang sakilan jadi sadapa, sadapa jadi sahasta”.

Takisah, Aluh Ancung. Utuh Tipang wan Aluh Kaciput bingung, napa mun saban kalian mudik ka rumah wayah parai sakulah anaknya Aluh Ancung taungut tarus. Tumatan halui, Aluh Ancung katuju badundang, pananawa, pangurihingan, bagaya lawan ading, sapupu wan kamanakannya. Marga katuju badundang, sambil sakulah inya umpat pawadahan musik panting. Bahanu inya disaru urang badundang di kampung subarang.

Kada purun maniring anaknya nang mandam kapiu, Aluh Kaciput manakuni. Aluh Ancung manangis, maragap, mangisahakan hatinya nang marista: “Kaka Utuh Halui talanjur purun, kada sayang lagi lawan ulun. Talu tahun kami bagandakan, matan kadada gawian, sampai wayah ini inya nyaman bagawi di banua urang. Di-SMS, di-BBM, ditalipun, kada manyahuti. Napa salah ulun...?”
Di ambin rumah, Aluh Kaciput mambisai anaknya: “Inya manangati ikam badundangkah, Nak?”
“Kada tahu jua. Wayah ulun takuni, inya bapadah kada. Wayah sakitnya ka ulun, imbah nyaman kada tatahu. Mambuang banar....”

“Mun kada bajuduh lawan inya, ikam musti basyukur, Nak ai. Artinya, inya kada baik diambil laki. Kada kawa diasi. Ujar paribasa, ‘baik manyasal di hulu riam pada sudah taka hilir riam’. Saku inya kada katuju ikam bakawan lakian, bubuhan pamantingan, tagal bakulim. Sangkanya ikam kijil. Saku inya sudah baisi gandak, dihabui urang, tamakan pandiran nang kada-kada, atawa takaji habar...” (ysas)

(“Habar Banua”, TVRI Kalimantan Selatan, Banjarmasin. Siaran Jumahat, 24.07.2015, Pukul 5 kamarian.)

Sumber:
https://www.facebook.com/y.s.agus.suseno/posts/803515099768002?comment_id=803631043089741&ref=notif&notif_t=feed_comment_reply

Rasa Di Hujung Ilat

Rahatan bacangkurah, basurah, barucau atawa bapandir, bahanu urang Banjar baucap, “asa di hujung ilat”. Ada nang handak dipadahakan, tagal kalumpanan. Parak tasambat, tagal kada ingat.
Di warung Aluh Kaciput, Pambakal Utuh Tipang takumpul lawan kakawalan, basurah pamilihan hubnur, bupati wan walikota di banua Banjar, Kalimantan Selatan, tutup tahun kaina.

“Buhanmu adalah sudah baisi calun sagan dipilih?” ujar Pambakal Utuh Tipang.
“Balum wayahnya, Pambakal ai,” sahut Utuh Mantri sambil manyulum wadai balungan hayam. “Calunnya balum ditantuakan. Urang hanyar basiap.”
“Bujur haja, tagal nang bacalun sudah banyak maarai gambar, minta pilih.”
“Adalah calun nang mambari duit, Pambakal?” ujar Utuh Maklar, cagat talinga.
“Adalah binian banua nang bacalun?” ujar Aluh Kaciput jua sambil maulah satrup.
“Saku kadada, Aluh Kaciput ai. Binian banua saku wani bakalahi haja, kaya Ratu Zaleha wan Aluh Idut jaman Walanda bahari. Ikam tu aur duit haja nang dipikirakan, anu ai,” ujar Pambakal Utuh Tipang.

“Amun kada jadi baras, baik paraya, Pambakal ai,” Utuh Maklar mangancang. ”Baik bacari, mamaklar panumpang di taksian. Amun tapilih, inya jua kaina nang lima tahun nyaman. Amun tapilih pulang, sapuluh tahun. Duduk, tanda tangan, duit datang saurang. Wahini amun handak tapilih, tagal indah kaluar duit, awam.”

“Nah, hikamam,” Pambakal Utuh Tipang batapak dahi. “Amun damintu, pacangan daur. Amun tapilih, saku tanah banyu banua dijualnya sagan mambulikakan mudal. Amun handak jua, ikam dapati haja calun... Ah, siapa ngarannya... Asa di hujung ilat...” (ysas)

(“Habar Banua”, TVRI Kalimantan Selatan, Banjarmasin. Siaran Jumahat, 01.05.2015, Pukul 5 kamarian.)

Sumber:
 https://www.facebook.com/y.s.agus.suseno/posts/760056760780503?comment_id=760201947432651&offset=0&total_comments=6&ref=notif&notif_t=feed_comment_reply

Waluh Bajarang

Paribasa Banjar banyak maambil ngaran tanaman, buah wan satua nang ada di banua Banjar, Kalimantan Selatan. Ngaran tanaman, buah wan satua nang di hulu wan kuala bisa lain-lain sambatannya.

Parigal urang Nusantara saku sama haja: rahatan muar, garigitan wan sangkal, katuju manyumpah. Urang Betawi manyambat “busyet”, urang Sunda “kehet”, urang Banjar damintu jua. Urang Banjar nang tahu di adat wan tahu di basa kada manyambat “bungul” wan “tambuk”, tagal “binuhung karing”; “kada pintar”, atawa “waluh bajarang”.

Buah “waluh” nang “bajarang” rasanya hambar, ganyau, kada nyaman. Rahatan sarik, muar wan sangkal lawan urang, bahanu urang Banjar manyambat “waluh bajarang”. Amun disambat “bungul” atawa “tambuk”, urang bisa sarik -- amun “binuhung karing”, “kada pintar”, atawa “waluh bajarang”, urang kada pati sarik.
 
Imbah bagawi, bahanu Utuh Tipang ka warung Aluh Kaciput. Di banua Banjar, warung kada sahibar sagan barucau, tagal wadah bacangkurah, bacucuk buku, bamujakarah, mamandirakan usaha; mamandirakan haraga minyak, iwak, baras, rarampah, wan sarabanya.

“Mambari maras nasip Adriansyah, Julak ai,” ujar Aluh Kaciput lawan Utuh Tipang nang bahunjur batis di bangku panjang, bahindapang ka tihang. “Imbah ditangkap KPK, kada jadiam sidin bacalun hubnur. Ujar maruaiku nang bagana di Pelaihari, rahat jadi Bupati Tala sidin baik haja lawan warga. Dimapa nasipnya kaina?”

“Cah... Damintu pang manusia. Kita kada tahu pahatiannya. Wayah handak, samunyaan pupura baik, bajanji maanduh-anduh, maarai gambar muha bapuluh-puluh. Maka ayatnya sama haja, kakaitu jua. Saku tukang ulahnya bubuhan pambalantikan, sahibar bacari hujungan, kada tahu adat budaya. Samunyaan mambawa ngaran banua wan agama. Handak bagawi sagan kamaslahatan warga, ujar. Lillahi ta’alla, ujar. Amun sudah tapilih, tahuam pulang. Saku waluh bajarang...” (ysas)

(“Habar Banua”, TVRI Kalimantan Selatan, Banjarmasin. Siaran Jumahat, 17.04.2015, Pukul 5 kamarian.)

Sumber:
https://www.facebook.com/y.s.agus.suseno/posts/752710144848498?comment_id=753522374767275&ref=notif&notif_t=feed_comment_reply

Kada Kaya Paku, Lantak Di Papan

“Paku nang lantak di papan”, pakunya pisit tapatak, tapajal, di papan. Dikuit atawa disungkal bahimat, kada tacabut. Kabalikannya: amun “kada kaya paku, lantak di papan”, pakunya nyaman haja dicabut. Imbah dicabut lawan tukul atawa tang, tapacul am pakunya.

“Kada kaya paku, lantak di papan”, artinya janji, akad, nang bisa diubah. Pariannya, barang nang sudah ditukar, hingkat dihurupakan. Anak nang handak mahajiakan kawitan; mustinya tahun ini; duitnya balum mayu, paksa tahun dudi. Kada “tatak batang”, kada “haraga mati”, hingkat diubah lagi, sagan kamaslahatan sabarataan.

Takisah, Utuh Tipang. Imbah minta pitua Angahnya, inya kaganangan lawan Aluh Kaciput. Inya kada kahandakan babini, kada rusak banar lawan Aluh Kaciput, tagal indah “mambuang taruh”. Ujar paniniannya, “sakali manimbai lunta, amun takait haram kada manajuni”. Amun niat baik, dalas bapangsar dada, kahandak kabul haja.

Imbah malamnya sumbahyang tahajud wan istiharah, baisukan Utuh Tipang sujud, mancium batis kawitan, minta maap, minta ampun, minta rida. Inya minta kawitannya basasuluh -- amun kawa, langsung badatang -- ka wadah kawitan Aluh Kaciput. Imbah takajut satumat, kawitannya akur haja. Inya manalipun Aluh Kaciput, mamadahakan pasan kulawarganya handak bailang ka rumah, malam Ahad dihadap.

Malam Ahad, imbah Isya, Utuh Tipang, kawitan, Julak, Angah, Acil, Gulu wan mamarinanya, ka rumah Aluh Kaciput. Di palataran wan dalam rumah, banyak urang takumpulan. Imbah basalaman, dudukan, bamula pamandiran. Aluh Kaciput kadada. Saku di kamarnya. Kawitannya ada, tagal nang jadi juru pandir dangsanak tuhanya, Julak Aluh Kaciput. Harau, sakalinya, pandiran Julak Aluh Kaciput hapuk pada gumbili bajarang:

“Aku sudah tahu kisahnya. Kami sudah bamujakarah jua. Ayuha, hampian tanang haja. Kada jujuran jua, kalu, nang maulah rumah tangga ruhui rahayu? Jujuran kada jaminan. Kawa haja kita pandirakan. Kada kaya paku, lantak di papan...” (ysas)

(“Habar Banua”, TVRI Kalimantan Selatan, Banjarmasin. Siaran Salasa, 07.04.2015, Pukul 5 kamarian.)

Sumber:
https://www.facebook.com/y.s.agus.suseno?fref=ufi

Ganal Hampadal

Ganal hampadal” paribasa sagan urang “wani”. Amun kada wani, ngarannya “halus hampadal”, “pamburisit”. “Wani” kada musti “wani bakalahi”. “Wani kada tamakan hak urang”, “bini nang wani kada makan duit haram barian laki”, “wani” jua ngarannya. Arti “wani” balum tantu kada baik.
Bini nang “wani lawan laki”, balum tantu kada baadat. Saku ada alasannya. Saku lakinya wala, sakahandak lawan bini. Saranti wani lawan Walanda rahat “Amuk Hantarukung” di Kandangan, “Aluh Idut” wan Ratu Zaleha rahat Perang Banjar damintu jua.
Aluh Kaciput tamasuk “wani” jua. Imbah abahnya habis umur, inya “wani” manjunjung nyiru, kada supan-supan bajual wadai kuliling kampung. Sambil sakulah, inya mandangani umanya manggaduh wan mambari makani adingnya nang sajurut.

Nang ngaran tuhuk marista, bahujan bapanas bausaha, imbah ganal, inya sarik wayah di sakulahan disambati Utuh Tipang “hirang lutung”. Utuh Tipang manyambat sambil mangijipi. Kada mawada, tagal maajaki, manggayai. Bahanu Utuh Tipang bacuntan maitihi. Rahatan hujan, tabarungan taimbai bataduh di warung, Utuh Tipang disugak Aluh Kaciput:
 
“Napa pian manyambati ulun hirang lutung? Napa maksud?”

Utuh Tipang “kaya siput dipais”, kapulingaan. Aluh Kaciput asa kada purun. Utuh Tipang urangnya baik wan gagah. Saku inya ada hati, tagal kada wani bapadah.

Supaya hati Utuh Tipang kada gulang-gail, sabaluman mandi, Aluh Kaciput mambaca isim Fatimah: “Bismillahirahmanirahiiim... Mandiku mandi Siti Fatimah/ Air sakandi kucucurakan/ Kun jabiyal ujud, aku jua nang diujudi Utuh Tipang!/ Mayati, mayati Sulaiman jati/ Atas Engkau aku diperjudukan/ Karna suam datu Adam dan Hawa!/ Barakat laa illaha illalah, Muhammaddarasulullah...!”

Sambil manyiram banyu ka awak, Aluh Kaciput kaganangan pitua aruah datunya: “Jadi binian jangan pamburisit, kaina tapulilit! Musti ganal hampadal!” (ysas)

(“Habar Banua”, TVRI Kalimantan Selatan, Banjarmasin. Siaran Saptu, 11.04.2015, Pukul 5 kamarian.)

 Sumber:
https://www.facebook.com/y.s.agus.suseno/posts/749293435190169?comment_id=749389368513909&ref=notif&notif_t=comment_mention

Duit Kada Bakula

Paribasa Banjar bunyinya ada nang baik, ada nang kada baik. Jaka “basa laut”-nya, ada nang “positif”, ada nang “negatif”. Intinya kada di “positif” atawa “negatif”-nya, tagal “hikmah”-nya. Lain pada itu, paribasa Banjar kada kawa disambat “ciri parigal urang Banjar”. Amun sapalih, saku bujur haja, tagal kada sabarataan.
Bujur paribasa Banjar maungkai parigal wan idabul urang Banjar, tagal -- jaka “basa laut”-nya -- kada kawa disambat “stereotipe” urang Banjar. Saku sapalih bujur haja, tagal paribasa Banjar “ciri parigal wan idabul manusia saalamanan”.

Saku ada nang kada katuju amun paribasa Banjar nang “negatif” diungkai. Amun kada katuju, baarti kada mangakui parigal wan idabul manusia. Amun damintu, sama artinya kaya paribasa Melayu, “buruk muka, cermin dibelah”.

Pariannya, paribasa “duit kada bakula”. “Kula” singkatan “kulawarga”, “bakula” artinya “tarait kulawarga”. Nang “tarait kulawarga” tu “urang”-nya, lain “duit”-nya.

“Duit kada bakula” artinya “duit kada bakulawarga”. Duit, duit; kulawarga, kulawarga. Dalam kulawarga, duit bisa “positif”, bisa jua “negatif”. Duit bisa “marakatakan” kulawarga, dingsanak wan mamarina, bisa jua “marusak”-nya.

Takisah, Utuh Tipang. Inya pusang maniring parigal kulawarganya, Utuh Napang. Utuh Napang rancak bahutang, tagal kada suah manahuri. Muyak-muyak, rahatan Utuh Napang handak bahutang pulang, Utuh Tipang maunjuki sajampal sasuku:
 
“Maap, aku kada kawa lagi mahutangi. Hutang nang samalam haja, gin, balum ikam tahuri. Kubari saadanya haja, nah. Daripada kita tahual, rusak kulawarga. Duit bisa jadi bala. Duit kada bakula...” (ysas)


(“Habar Banua”, TVRI Kalimantan Selatan, Banjarmasin. Siaran Kamis, 09.04.2015, Pukul 5 kamarian.)

sumber:
https://www.facebook.com/y.s.agus.suseno/posts/748015711984608?comment_id=748319301954249&notif_t=like